44 / Για την παράνοια και τη βαρεμάρα
GUERNICA2023
Διάβαζα αυτές τις μέρες ένα κείμενο που χαρακτήριζε τη βαρεμάρα (ως ικανότητα», δυνατότητα ή απλά ως βιωμένο συναίσθημα) σαν το πλέον απαραίτητο χαρακτηριστικό που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στο σημερινό υπερδιεγερμένο κόσμο κι’ αυτόν που βλέπουμε να έρχεται.
Το κείμενο ήταν πολύ ενδιαφέρον αλλά για αρχή θα πρέπει να ομολογήσω πως καθώς το διάβαζα η πρώτη σκέψη που μου ήρθε στο μυαλό ως ενδεικτική περίπτωση υγιούς βαρεμάρας, είναι τα όσα συμβαίνουν αυτές τις μέρες στο ΣΥΡΙΖΑ και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, τα όσα προκαλεί η παρουσία του Στέφανου Κασσελάκη στην ηγεσία του κόμματος.
Ίσως είναι φυσιολογικό, γιατί ο χώρος αυτός δεν με αφορά, μου προκαλεί όμως εντύπωση όλη αυτή η ενέργεια που ξοδεύεται για μια υπόθεση τελειωμένη προ πολλού η οποία τελικά χρησιμοποιείται και από τις δύο πλευρές αποκλειστικά για την κατανομή ισχύος εντός ενός πανίσχυρου, διεθνούς εμβέλειας πολιτικού brand name που λέγεται ΣΥΡΙΖΑ.
Στην πραγματικότητα τίποτα πολιτικό δεν εξελίσσεται στο ΣΥΡΙΖΑ γι’ αυτό και προκαλεί (σε εμένα τουλάχιστον) τόση βαρεμάρα. Η ομάδα Τσίπρα-Πολάκη-Κασσελάκη προσπαθεί να στήσει ένα μηχανισμό εξουσίας ανάλογο μ’ αυτόν που κατάφερε να έχει το ΠΑΣΟΚ (στα τελευταία του), κι απ’ την άλλη πλευρά υπάρχουν αυτοί που προσπαθούν να αποτρέψουν την «αποϊδεολογικοποίηση» του brand, κρατώντας ταυτόχρονα τις θέσεις τους εντός του.
Η παρακάτω τοποθέτηση του Ευκλείδη Τσακαλώτου είναι απολύτως ενδεικτική. Ένας ιδιαίτερα σοβαρός και συγκροτημένος, κανονικός και σύγχρονος αριστερός άνθρωπος, παρά τα όσα πολύ ενδιαφέροντα και κατά τη γνώμη μου σωστά λέει, καταλήγει να ζητά το «δικαίωμα» της κριτικής εντός του κόμματος. Τη στάση αυτή τη βρίσκω ακατανόητη. Νόημα αποκτά μόνο απ’ τη στιγμή που θεωρήσει κανείς το «κόμμα» ως μια ανώτατη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, κάτι που αξίζει να θυσιάσεις τη ζωή σου για να υπερασπιστείς. Όταν η ιδεολογία αποκτά μεταφυσικά, σωτηριολογικά, χαρακτηριστικά το #kouragio προτείνει να αλλάξετε πλευρό. O Mαρξ χαρακτήριζε τη θρησκεία ως όπιο του λαού δεν προέβλεψε όμως τη θεολογία της αριστεράς που θα τον ακολουθούσε. Ως γνωστόν άλλωστε ο Μαρξ δεν ήταν μαρξιστής. Κυριολεκτικά.
Guernica 1937 / Gaza 2023
To 1937, δύο χρόνια πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Χίτλερ βρισκόταν ήδη στην εξουσία της Γερμανίας επί τέσσερα χρόνια και ανέπτυσσε τις συμμαχίες του. Στην Ισπανία εξελισσόταν ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Εθνικιστών (του μετέπειτα δικτάτορα Φράνκο) και των Δημοκρατικών» δυνάμεων της χώρας. Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς ο ηγέτης των εθνικιστών ζήτησε από τον Χίτλερ να καταστρέψει την μικρή πόλη Guernica η οποία βρισκόταν πολύ κοντά στην πρώτη γραμμή του πολεμικού μετώπου και λειτουργούσε ως επικοινωνιακό κέντρο των Δημοκρατικών δυνάμεων. Στην πόλη αυτή για πρώτη φορά οι Γερμανοί δοκίμασαν την τακτική των γενικευμένων εναέριων βομβαρδισμών η οποία ως βασικό στόχο δεν είχε την καταστροφή κρίσιμων υποδομών ή στρατιωτικών στόχων, αλλά την τρομοκράτηση του άμαχου πληθυσμού όλης της χώρας βλέποντας για πρώτη φορά μια πόλη να ισοπεδώνεται σχεδόν πλήρως.
Εκείνη τη χρονιά ο Pablo Picasso ζούσε στο Παρίσι. Ήταν 56 χρονών και ήδη διεθνώς αναγνωρισμένος ζωγράφος. Τον Ιανουάριο του ζητήθηκε από την ηγεσία των Δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας να δημιουργήσει ένα εμβληματικό πίνακα για την διεθνή έκθεση Τεχνών και Τεχνολογίας που θα διεξαγόταν εκείνο το Νοέμβριο στην πρωτεύουσα της Γαλλίας με σκοπό να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τον πόλεμο που εξελισσόταν στην Ισπανία. Ο πίνακας αυτός κατέληξε να δημιουργηθεί αμέσως μετά τον βομβαρδισμό της Guernica, πήρε απ’ αυτήν το όνομα της, σήμερα είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα έργα του Ισπανού ζωγράφου και θεωρείται ως ένα από τα κορυφαία αντιπολεμικά έργα τέχνης όλων των εποχών.
Κοιτώντας τον πίνακα μήκους 7,7 μέτρων και πλάτους 3,5 μέτρων δεν βλέπω τίποτα το αντιπολεμικό. Αντιθέτως αυτό που απεικονίζεται είναι η φρίκη και η παράνοια μιας πρωτοφανούς, για τα τότε χρονικά, ισοπέδωση μιας πόλης και ο θάνατος εκατοντάδων κατοίκων της.
Όταν ο Picasso ρωτήθηκε για τον συμβολισμό του έργου του απάντησε πως ο ίδιος δεν είχε πρόθεση να συμβολίσει τίποτα. Ζωγράφισε αυτά που ζωγράφισε με σκοπό να δημιουργήσει ένα πίνακα και οι μετέπειτα ερμηνείες μπορεί να φανερώνουν πλευρές τις αλήθειας, μπορεί και ο ίδιος να συμφωνεί με αυτές, αλλά αυτό συμβαίνει εκ των υστέρων, ενστικτωδώς κα υποσυνείδητα.
Αυτά που απεικονίζονται στην Guernica του Picasso, κάλλιστα θα μπορούσε κανείς να τα αντιπαραβάλλει κανείς με όσα συμβαίνουν γύρω από τη Λωρίδα της Γάζας.
Άμαχος πληθυσμός, γυναίκες και παιδιά σκοτώνονται από τυφλές ή λανθασμένες ή σκόπιμες επιθέσεις του Ισραηλινού στρατού. Αν μετατρέπαμε τον πίνακα σε έγχρωμο ίσως να έμοιαζε περισσότερο με μια σκηνή από το rave party στο οποίο η Χαμάς επέλεξε να ξεκινήσει τη σύρραξη.
Θα μπορούσε όμως να πει κανείς πως η βασικότερη διαφορά της Guernica το 1937 με τη Γάζα του 2023 είναι η χρονική στιγμή που εκτυλίσσονται τα γεγονότα και όλα τα άλλα είναι σχεδόν ίδια;
Το #kouragio απαντά, σαφώς, και ναι και όχι. Παρά τις πολλές ομοιότητες που μπορεί κανείς να βρει, οι διαφορές είναι αμέτρητες. Κάποιες απ’ αυτές οφείλονται στο χρόνο, άλλες στον τρόπο που συγκριτικά ερμηνεύει σήμερα κανείς τα γεγονότα.
Ας επιστρέψουμε όμως στον πίνακα του Picasso και το χαρακτηρισμό του ως αντιπολεμικό έργο. Αν ήταν αντιπολεμικό έργο το 1937 μπορεί να είναι και το 2023; Τι σημαίνει τελικά να τάσσεται κανείς ενάντια στον «πόλεμο» το 1937 και τι σημαίνει το 2023; Ας δώσει ο κάθε αναγνώστης τη δική του απάντηση. Κι αν είναι βέβαιος για αυτή ας επαναλάβει την ίδια άσκηση χρησιμοποιώντας τις ημερομηνίες 1437 και 2523.
Αν αναζητάτε τον εγγυητή της αέναης παγκόσμιας ειρήνης διαβάστε ξανά το πρώτο κομμάτι. Αν όμως βαρεθήκατε από όλα αυτά που γράφω, τότε πρόκειται για καλό σημάδι. Πιθανότατα αυτό συμβαίνει γιατί σπατάλησα αρκετές λέξεις χωρίς να σας λέω τι θα πρέπει να σκεφτείτε αλλά να σας προτρέπω έμμεσα να σταματήσετε να διαβάζετε για να σκεφτείτε από μόνοι σας. Κανείς μας δεν είναι συνηθισμένος σε κάτι τέτοιο και η κούραση είναι φυσιολογική.
Zoύμε σε ένα κόσμο που είναι ολοένα και πιο δύσκολο να καταφέρει να βαρεθεί κανείς. Δεν υπάρχει ούτε ο χρόνος και ο χώρος για κάτι τέτοιο.
Πάντα υπάρχει κάτι με το οποίο είτε μπορούμε να ασχοληθούμε είτε να μας τραβήξει την προσοχή. Κι όσο ο χρόνος προχωρά τόσο η τεχνολογία θα βρίσκει τρόπο να εκμεταλλεύεται κάθε δευτερόλεπτο ελεύθερου χρόνου που έχουμε.
Πριν από 400 χρόνια ο φιλόσοφος και μαθηματικός Blaise Pascal έγραφε πως «όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας πηγάζουν από την ανικανότητα των ανθρώπων να καθίσουν για λίγο μόνοι τους, ήσυχοι, σε ένα δωμάτιο.»
Πλέον αυτή η ανικανότητα έχει μετατραπεί σε πλήρη αδυναμία. Όσοι καταφέρνουν να την υπερβούν θα είναι πάντα ένα βήμα μπροστά.
Το #kouragio προτείνει τα εξής:
Μην σπαταλάτε το χρόνο σας σε ανοησίες
Μην βιάζεστε χωρίς λόγο
Δώστε παραπάνω σημασία σε ότι με την πρώτη ματιά μοιάζει βαρετό
Διαβάστε βιβλία, χωρίς να κάνετε κάτι άλλο ταυτόχρονα
Ακούστε μουσική, χωρίς να κάνετε κάτι άλλο ταυτόχρονα
Χρησιμοποιήστε το ίντερνετ για κάτι διαφορετικό από τα social media
Αφήστε χώρο και χρόνο να ωριμάσει μέσα σας η ιδέα πως υπάρχει μια πιθανότητα στην οποία η γνώμη σας ίσως να μην είναι αυτή που θα λύσει το Μεσανατολικό ή κάποιο άλλο διεθνές ζήτημα
Αφήστε χώρο και χρόνο να ωριμάσει μέσα σας η ιδέα πως απέναντι στην πραγματική, αποτυπωμένη, παράνοια και φρίκη του πολέμου δεν υπάρχουν προκαθορισμένες απαντήσεις για να τις επιλέξετε ως παυσίπονο.
Κι αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τον πόλεμο, ακούστε πρώτα αυτούς που πολεμούν.
Αριστερά;
Το πρόσφατο podcast του Ezra Klein καταγράφει σε ένα βαθμό τις παραπάνω αντιφάσεις. Γνωστός δημοσιογράφος (πλέον στους Νew York Times) εβραιοαμερικάνος, αριστερός. Καλεί και συνομιλεί με άλλα δύο γνωστά μέλη της αμερικανικής εβραϊκής αριστερής κοινότητας. Τον Spencer Ackerman και τον Peter Beinart. Περιγράφουν το χτύπημα της Χαμάς ως ένα γεγονός χειρότερο για το Ισραήλ απ’ ότι η 11η Σεπτεμβρίου για τις ΗΠΑ και ταυτόχρονα κάνουν στέκονται απέναντι στο Ισραήλ και στις ΗΠΑ για τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζονται τον άμαχο πληθυσμό της Παλαιστίνης.
Μπορείτε να τo ακούσετε ή και να διαβάσετε-μεταφράσετε την απομαγνητοφώνηση και από εδώ, χωρίς paywall [link]
* για πιο hardcore αμφίσημες αριστερές αναγνώσεις υπάρχει πάντα και ο Ζizek [link]
the playlist
Η σημερινή, έως το 18, φυσιολογικά ίσως, δαγκάνει κάπως παρά την γλυκιά της εισαγωγή που υπάρχει απλά για λόγους αντιπερισπασμού. Εξυπακούεται πως ακούτε με δική σας ευθύνη.
GUERNICA2023
Για τη σημερινή κεντρική εικόνα του newsletter χρειάστηκαν 2-3 ώρες δουλειάς και ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης στο οποίο δόθηκε ως αρχική εντολή η φράση με την οποία περιγράφεται το έργο του Picasso στην αγγλική Wikipedia: “The grey, black, and white painting, on a canvas 3.49 meters (11 ft 5 in) tall and 7.76 meters (25 ft 6 in) across, portrays the suffering wrought by violence and chaos. Prominently featured in the composition are a gored horse, a bull, screaming women, a dead baby, a dismembered soldier, and flames.” Οι 2-3 ώρες χρειάστηκαν για να βρεθεί η σωστή διατύπωση της εντολής (λέξεις όπως dead, violence, dismembered δεν περνάνε) και για μερικές προσθαφαιρέσεις μόνο με χρήση λεκτικών εντολών στο αρχικό αποτέλεσμα.
Άσκηση για το σπίτι
Μαρία Νεφέλη, του Οδυσσέα Ελύτη, κυκλοφόρησε το 1978 ένα χρόνο πριν την απονομή του Νόμπελ.
Αυτά για την ώρα,
χχ
#kouragio
Π. Νικολάου