54 / Για τους μαύρους κύκνους
Ιεράπετρα, 2025
Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρξε ένας πόλεμος που ονομάστηκε «Μεγάλος». Ήταν μεγάλος. Ήταν ο μεγαλύτερος μέχρι τότε και μάλλον κανείς δεν θα μπορούσε τότε να φανταστεί πως θα περνούσαν μόλις δύο δεκαετίες μέχρι να εμφανιστεί ένας ακόμη μεγαλύτερος που θα μετονόμαζε τον «Μεγάλο Πόλεμο», απλά, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εκ των υστέρων τα μεγέθη μοιάζουν να μην έχουν και τόση σημασία. Στη συλλογική μνήμη ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει χαραχτεί ως η έκφραση και η αποτύπωση του απόλυτου κακού, πρωτίστως -και όχι αδικαιολόγητα- εξαιτίας της μοναδικότητας του Ολοκαυτώματος των Εβραίων. Ο σύγχρονος κόσμος, αυτός που ζούμε σήμερα, χτίστηκε πάνω στις στάχτες αυτού του πολέμου με τρόπο που να αποτρέπει (διακριτικά) να συμβεί κάτι παρόμοιο. Αυτή η εποχή μοιάζει να φτάνει στο τέλος της -αν δεν έχει τελειώσει ήδη.
Κατά κάποιο τρόπο είναι πλέον θέμα προσωπικής οπτικής του καθενός το αν θα χαρακτηρίσει τις μέρες που ζούμε ως τις αρχές ενός άλλου μεγάλου πολέμου. Ο Τρίτος Παγκόσμιος πόλεμος είναι ήδη ένα keyword με το οποίο πωλούνται διαφημίσεις, ένα trend απ’ το οποίο κάποιοι κερδίζουν χρήματα τώρα που μιλάμε. Η έννοια ενός πολέμου που έχει ήδη ξεκινήσει ή κοντεύει να ξεκινήσει παρουσιάζεται και αναλύεται σχεδόν καθημερινά στα μεγαλύτερα διεθνή ΜΜΕ. Σε μερικά χρόνια ενδέχεται η ημερομηνία έναρξης αυτού του πολέμου να προσδιορίζεται νωρίτερα απ’ αυτή που δημοσιεύεται αυτή η έκδοση του ~kouragio. Είναι κι αυτή μια πιθανότητα.
Τα περασμένα χρόνια, τα χρόνια της κρίσης απ’ το 2008 κι έπειτα, η περίοδος του Μεσοπολέμου, των ετών ανάμεσα στον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν αυτή που αποτελούσε σταθερό σημείο αναφοράς στις διεθνείς αναλύσεις. Οικονομική ανέχεια, άνοδος του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς, απέχθεια προς την επιστήμη και την κουλτούρα ήταν κάποια απ’ τα βασικά κοινά στοιχεία τους. Κι αυτή η περίοδος έχει φτάσει στο τέλος της.
H «Λευκή Κορδέλα» του Μίκαελ Χάνεκε ξεκινά με μια σκηνή στην οποία ένας γιατρός κατευθύνεται με το άλογό του σε ένα μικρό χωριό της βόρειας Γερμανίας. Το ημερολόγιο κινείται μεταξύ 1913 και 1914. Το πλάνο είναι ασπρόμαυρο, το τοπίο απόλυτα σιωπηλό. Καθώς το άλογο πλησιάζει, σωριάζεται στο έδαφος χωρίς κάποιο προφανή λόγο. Γρήγορα γίνεται κατανοητό ότι κάποιος έχει τοποθετήσει ένα σύρμα κάθετα στο μονοπάτι. Κάποιος είχε την πρόθεση να προκαλέσει ένα ατύχημα. Το γεγονός είναι πρωτοφανές για το μικρό χωριό στο οποίο όλα φαίνεται να κυλούν ομαλά υπό την αυστηρή καθοδήγηση του βαρώνου, του ιερέα και του δασκάλου. Οι καταπιεστικές σχέσεις εξουσίας και όλα τα φαινόμενα που υποβόσκουν κάτω απ’ το στρώμα της κανονικότητας της εποχής σταδιακά αποκαλύπτονται. Νέες ανεξήγητες πράξεις βίας ακολουθούν. Καθώς η ταινία ολοκληρώνεται, στο χωριό φτάνει η είδηση της δολοφονίας του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας που σηματοδοτεί την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου και της εμπόλεμης κατάστασης στην οποία βρίσκεται πλέον η Γερμανία. Οι προύχοντες του χωριού περιμένουν με ανυπομονησία τις εξελίξεις, το έδαφος είναι πλέον γόνιμο για όσα θα ακολουθήσουν.
Αντίθετα με τη δημοφιλή προσέγγιση της περασμένης δεκαετίας που έβλεπε την περίοδο του Μεσοπολέμου ως ιστορικό αντίστοιχο των ημερών που διανύουμε, ίσως είναι τελικά εκείνα τα χρόνια πριν το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου που μπορούν να δώσουν με πιο συνεκτικό τρόπο απαντήσεις και ένα τρόπο προσέγγισης της σύγχρονης πραγματικότητας.
Δεκαετίες κατά τις οποίες η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο βιομηχανικός κόσμος που έκανε τα πρώτα του μεγάλα βήματα και το τέλμα που διαφαινόταν στις αποικιοκρατικές λογικές συνυπήρχαν με αρχαϊκές κοινωνικές δομές ζωής και συνύπαρξης σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο κόσμος δεν είχε αρχίσει απλώς να αλλάζει, αλλά και να γίνεται ακατανόητος.
Ο πόλεμος δεν ήταν φυσικά μια άγνωστη έννοια -κάθε άλλο. Η ιδέα όμως ενός παγκοσμίου πολέμου θα φαινόταν ακατανόητη στον μέσο άνθρωπο της εποχής. Το ίδιο κι αν κάποιος του έλεγε πως μέσα σε λίγα μόλις χρόνια τέσσερις μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες της Ευρώπης θα κατέρρεαν με πάταγο.
Πολύ περισσότερο ακατανόητη θα έμοιαζε και η μορφή του πολέμου. Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί σε εκείνο το χωριό της Γερμανίας του Χάνεκε ότι η επόμενη μάχη που θα έδινε θα περιλάμβανε μάχες με τανκς, πυροβόλα με ακτίνα δράσης πολλών χιλιομέτρων, φονικά χημικά αέρια και αντίπαλους-πολεμοφόδια από κάθε γωνιά των αποικιών ανά τον πλανήτη. Το ψυχολογικό σοκ όσων πολέμησαν μ΄ αυτούς τους νέους όρους ήταν ένα χαρακτηριστικό αποτύπωμα εκείνου του Μεγάλου Πολέμου και ένας βασικός παράγοντας που επέτρεψε να παρθούν σκληρές αποφάσεις οι οποίες τελικά οδήγησαν και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εκατό και πλέον χρόνια μετά, η μετά-covid εποχή που διανύουμε έχει προφανώς πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά και εμφανείς ομοιότητες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η απρόσιτη υπερεξειδικευμένη τεχνολογία, τα μέσα παραγωγής που την κάνουν εφικτή, δημιουργούν ένα φαινόμενο πολυδιάστατο και ελάχιστα κατανοητό σε κοινωνικό, οικονομικό, βιοτεχνολογικό και εν τέλει ανθρωπολογικό επίπεδο. Οι τρόποι ζωής, εργασίας και σύμβίωσής μας σήμερα ίσως να μοιάζουν αρχαϊκοί κοιτώντας τους μετά από μια δεκαετία. Ποιος μπορεί να αποκλείσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Η γενικευμένη άνοδος του βιοτικού επιπέδου συνδυάζεται με όξυνση των ανισοτήτων και -κυρίως- κοινωνική στασιμότητα. Οχτώ δεκαετίες ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις περισσότερο συσκοτίζουν παρά διαφωτίζουν τα όσα κρύβονται πίσω τους. Κάποιους φαίνεται να τους κουράζουν. Η πυρηνική ενέργεια είτε ως όπλο είτε ως γεννήτρια ενός υποσχόμενου νέου κόσμου έρχεται να μετατοπίσει ξανά τις παγκόσμιες ισορροπίες και να γίνει ξανά ενδιαφέρουσα. Απ’ την άλλη πλευρά της ζυγαριάς βρίσκονται μερικά δισεκατομμύρια ανθρώπων στην Ινδία, την Κίνα και την Αφρική με πολύ διαφορετικές προτεραιότητες και σίγουρα η κλιματική κρίση δεν βρίσκεται ψηλά σε αυτές.
Η Ρωσία, στον διαβόητο πόλεμο τριών ημερών της (που κλείνει πλέον τρία χρόνια), είναι η χώρα που έκανε το λάθος να συγκρουστεί με ένα κόσμο που δεν υπάρχει πια. Σε βάθος χρόνου το αποτέλεσμά του μικρή σημασία θα έχει για την ίδια μιας και είναι ήδη χαμένη. Η μόνη εκδοχή του νέου κόσμου που περιλαμβάνει τη Ρωσία είναι ένας κόσμος κατεστραμμένος και ρημαγμένος. Σε όλες τις άλλες εκδοχές του η Ρωσία δεν έχει τίποτα να προσφέρει, παρά μόνο να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο. Αυτό το πέτυχε.
Η δεύτερη και κατά πως φαίνεται διαφορετική θητεία Τραμπ που έρχεται με τον διαταραγμένο, καυλ_μένο και κυρίως βαριεστημένο Elon Musk κάνει το 2025 μια χρονιά στην οποία ενδεχομένως θα έχουμε την ευκαιρία να φανταστούμε, ίσως και να δούμε στα κλεφτά, κάποιες απ’ αυτές τις νέες εκδοχές του νέου κόσμου. Για το αν θα τις αντιληφθούμε δεν είμαι και τόσο σίγουρος, φαίνεται όμως πως βαδίζουμε ξανά σε γόνιμα εδάφη ικανά να θρέψουν νέους μαύρους κύκνους.
Παύση για μουσική
Ιεράπετρα, 2025
Το ~kouragio ξεκινά τη χρονιά με μια ασυνήθιστη αισιοδοξία. Δεν υπάρχει κάποιος προφανής λόγος για αυτό, ενώ υπάρχουν αρκετοί λόγοι που θα μπορούσαν να με κάνουν να αισθάνομαι το αντίθετο. Είναι απλά μια διαίσθηση. Σπάνια μου συμβαίνει κάτι τέτοιο για να είμαι ειλικρινής, ειδικά τέτοιες μέρες, ας καταγραφεί λοιπόν στα πρακτικά και βλέπουμε.
Αυτή η αισιοδοξία πάντως σίγουρα δεν πηγάζει από διάφορα που βλέπω να εξελίσσονται γύρω μου. Η ηλικιωμένη γειτόνισσα βρίζει τις τελευταίες εβδομάδες πιο συχνά και πιο έντονα από ποτέ. Μετά από ένα μικρό αλλά αναγκαίο διάλλειμα διάφοροι καβαλημένοι αρχίζουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Μια νέου τύπου σεμνότυφη passive-aggresive ύπαρξη πλανάται πάνω απ’ την πόλη.
Στα της δημοτικής αρχής συνεχίζεται αυτή η παράξενη σκόπιμη, «αναγνωριστική» στασιμότητα. Μετά τις αλλαγές αντιδημάρχων φαίνεται πως διαμορφώθηκε οριστικά η «σκιώδης» ομάδα που κινεί τα νήματα άρα ίσως να δούμε και κάτι διαφορετικό στο προσκήνιο. Η πρώτη σημαντική ήττα της δημοτικής αρχής του Μ. Φραγκούλη σηματοδοτείται από την απομάκρυνση του αντιδημάρχου Α. Σκουλούδη. Δεν μπορώ να γνωρίζω γιατί ο άνθρωπος αυτός κρίθηκε ακατάλληλος, σίγουρα όχι λόγω απειρίας, προφανώς όμως κάτι σημαντικό θα έχει συμβεί που να δικαιολογεί αυτή την απόφαση. Αυτό είναι ένα ακόμα ερώτημα το οποίο προστίθεται σε αυτά που κάποια στιγμή, θέλοντας και μη, θα πρέπει να απαντήσει ο Δήμαρχος Ιεράπετρας.
Κατά τ’ άλλα η αισιοδοξία παραμένει κι ας προσθέσω εδώ στο τέλος ότι μου φαίνεται πάρα πολύ ενδιαφέρουσα η κίνηση της βουλευτή, βουλευτού ή βουλεύτριας Κατερίνας Σπυριδάκη να ζητήσει αρμοδίως εξηγήσεις για τις σαφείς (σαφέστατες) καταγγελίες που έχουν γίνει σε βάρος ιδιώτη που δραστηριοποιείται σε όλο το Λασίθι και σχεδόν όλη την Κρήτη.
Κοινοβουλευτική παρέμβαση της Κ. Σπυριδάκη για τις καταγγελίες των αγροτών του Λασιθίου για την «απάτη με τα οικολογικά σχήματα» [λινκ]
Για τον Κώστα Σημίτη
Η είδηση του θανάτου του πρώην πρωθυπουργού -εντελώς αναμενόμενα-ήρθε μαζί με ακραίες θετικές και αρνητικές αντιδράσεις οι οποίες προσωπικά με αφήνουν κάπως αδιάφορο ακριβώς επειδή είναι αναμενόμενες. Ο Κώστας Σημίτης ήταν ο ένας εκ των σημαντικότερων Ελλήνων πρωθυπουργών στα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Ήταν ο πρώτος και ο μοναδικός πρωθυπουργός που αντιστάθηκε στο να δει τον εαυτό του ως ηγέτη μιας βαλκανικής επαρχίας. Έκανε πολλά σωστά έκανε και μεγάλα λάθη· όλα μαζί καθόρισαν τη χώρα που ζούμε σήμερα. Είχε την πικρή τύχη να δει την οικονομική κρίση να δικαιώνει κάποιες από τις σημαντικότερές επιλογές του την ίδια στιγμή που αποκαλύπτονταν ο βίος και η πολιτεία διάφορων Υπουργών του.
Ένα απ’ τα στοιχεία που τον ξεχώρισαν απ’ όσους προηγήθηκαν και όσους τον ακολούθησαν είναι ότι δεν κρύφτηκε μετά το τέλος της θητείας του. Μίλησε ανοιχτά για όλα, έγραψε βιβλία, ήταν παρών μέχρι το τέλος, χωρίς να τον απασχολεί η προσωπική του δικαίωση. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Κώστας Σημίτης ήταν ένας φυσιολογικός πρωθυπουργός, αυτή η φράση όμως μοιάζει τόσο πολύ εξωτική και παράξενη! Σίγουρα χρειάζεται κάποια άλλη στη χώρα που έτυχε να γεννηθούμε. Μοιάζει σίγουρο πάντως ότι ο Κώστας Σημίτης θα είναι από εκείνα τα πρόσωπα που θα κριθούν δίκαια από την ιστορία, όπως κι αν αποτιμηθεί τελικά η διαδρομή του.
Για τους μαύρους κύκνους
Αντιγραφή από προηγούμενο ~kouragio: Υπάρχουν φορές που μια πρόβλεψη μπορεί να έχει απειροελάχιστες πιθανότητες να επαληθευτεί, αλλά οι συνέπειες της θα είναι μη αναστρέψιμες. Το ρίσκο δηλαδή είναι ελάχιστα χαμηλό με αριθμητικούς όρους και ταυτόχρονα μέγιστα υψηλό με όρους υπαρξιακούς.
Αυτό είναι το φαινόμενο του Μαύρου Κύκνου που περιέγραψε και έκανε διάσημο τον Nassim Nicolas Taleb.
Mε πιο απλά λόγια: θα μπορούσε κανείς να πει πως υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να πέσει ένας ενήλικας υγιής άνθρωπος σε ένα γκρεμό απλά επειδή περπατά κοντά στην άκρη του. Αν όμως αυτός ο ενήλικας υγιής άνθρωπος περπατήσει δίπλα στον γκρεμό εμπιστευόμενος απλά την προηγούμενη εκτίμηση ρίσκου ξεχνώντας ότι πρέπει ταυτόχρονα να ελέγξει και αν έχει δέσει τα κορδόνια του, τότε η αρχική εκτίμηση του ρίσκου είναι άχρηστη. Όχι γιατί δεν συνυπολόγισε ότι έπρεπε να ελέγξει τα παπούτσια του, αλλά γιατί αν πέσει θα είναι νεκρός.
Επιδόρπιο
Μια απ' τις τρεις νεαρές ονομαζόταν Ζαν Ρυκάρ. Μου φάνηκε πολύ όμορφη. Με καταγωγή από τη βόρεια Γαλλία, γνώριζε ήδη το ισπανικό σύμπαν του Παρισιού μέσω της μοδίστρας της. Ασχολούνταν και με την αρμονική γυμναστική. Το 1924, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, κέρδισε μάλιστα χάλκινο μετάλλιο, με προπονήτρια την Ιρέν Ποπάρ.
Αμέσως μου ήρθε στο μυαλό μια μακιαβελλική ιδέα –αν και κατά βάθος εντελώς αφελής-, ώστε να καθυποτάξουμε τις τρεις νεαρές κοπέλες στις ορέξεις μας. Στη Σαραγόσα, ένας αξιωματικός του ιππικού μού είχε μιλήσει κάποτε για μια πανίσχυρη αφροδισιακή ουσία, την υδροχλωρική υοχιμβίνη, η οποία ήταν ικανή να υπερνικήσει και τις πιο πείσμονες αντιστάσεις. Ανακοίνωσα την ιδέα μου στον Πεϊνάδο και τον Βίνιες: να καλέσουμε ξανά τις κοπέλες, να τους προσφέρουμε σαμπάνια και να ρίξουμε στα ποτήρια τους λίγες σταγόνες υδροχλωρικής υοχιμβίνης. Πίστευα ειλικρινέστατα ότι η ιδέα μου ήταν καταπληκτική. Ωστόσο, ο Ερνάντο Βίνιες μου απάντησε ότι ήταν καθολικός κι ότι δεν θα έκανε ποτέ τέτοια παλιανθρωπιά.
Με άλλα λόγια, δεν έγινε τίποτα – πέραν ότι τελικά ξαναείδα αρκετές φορές την Ζαν Ρυκάρ, μιας και έγινε γυναίκα μου, και παραμένει ακόμα.
(mic drop)
Λουίς Μπουνιουέλ - Η Τελευταία μου πνοή, Εκδόσεις ΔΩΜΑ [link]
Aυτά προς το παρόν,
χχ
~kouragio